شه‌فه‌ق نيوز/ قزقاپان هه‌رچه‌نى وشه‌يگ توركيه‌و مێژوه‌گه‌ێ ئه‌چێده‌و ئه‌را سه‌رده‌م عوسمانيه‌يل و ماناێ(دويه‌ت رفن)ده‌ێد، وه‌لێ ئه‌و شوونه يه‌كيگه له شوونه‌واره‌يل و پاشمه‌نده‌يل ديار و ناودار كوردستان.
شوونه‌واره‌گه‌يش كه‌فێده نزيك ئاوايى(زه‌رزی) ناوچه‌ی چه‌م رێزان له باشوورخوه‌رئاوای ناحیه‌ی سورداش، ئى شوونه له به‌رزێ(10م)ه‌و وه‌ده‌س چه‌ن ئوسايگ شاره‌زا و نه‌خشه‌كيش وه كويه‌يگه‌و هه‌ڵكه‌نرياگه و هه‌ر وه‌بوونه‌ێ ئه‌و ده‌سڕه‌نگينى و جوانى ئه‌و كاره‌و سه‌ختێ كاره‌يلى له‌ناو جه‌رگه‌ێ كويه‌يگ، بويه‌سه شوونيگ گه‌شتيارێ و مه‌يلكيش.
ئمجا ئه‌و كه‌سه‌يله ك مه‌راميان ئه‌وه‌سه له نزيكه‌و ئه‌و كاره‌يل مێژووييه بوينن، ته‌نيا له‌ڕێ پله‌پله‌يليگ ئاماده‌كرياێ ئه‌توينن بچنه ناو شوونه‌واره‌گه، چوينكه دوياى كووتاييهاوردن وه كاره‌گه‌و رێ وڕه‌سم وه‌خاكسپاردن ته‌رمه‌يل له ناوێ، ئه‌و پله‌كانه‌يله شيويانه.
ئه‌و شوونه جوور مه‌زاريگيشه‌و داڵان گه‌ورايگ وه به‌رزێ چوار مه‌تر ديرێد و له‌ناو داڵانه‌گه‌يش دو ستوين له‌لاێ چه‌پ و راس قاپى وه‌ناوچگن ئه‌را لاێ قه‌وره‌يل وه كويه‌گه‌وه هه‌ڵكه‌نريانه‌و وه چه‌ن نه‌خشه‌يگ رازيانه‌سه‌و، له بنميچ داڵانه‌گه‌يش سێ نيرگه وه دريژى يه‌ك مه‌تر له‌بان هه‌ر يه‌ك له دو ستوينه‌گه وه‌شيوه‌يگ ئاسۆيى وه‌ره‌و لاى نواوه دروس كريانه وه كويه‌گه‌و، وه‌ل تاشين په‌نج دار له شيوه‌ێ داره‌ڕا ئه‌را لاى چه‌پ و راس داڵانه‌گه ك جوور بنميچ خانگيگ له‌دار دروسكرياێ وه‌شيوه‌يگ فره ده‌گمه‌ن و جوان هه‌ڵكه‌نريانه.
له ژويه‌ر لاى راس ستوينه‌يل، وێنه‌ێ خوه‌ريگ دروس كرياگه، ك ئه‌وسا نيشانه‌يگ بويه ئه‌را په‌ره‌سين، له ژويه‌ر لاێ چه‌پ ستوينه‌يليش په‌يكه‌ر چوار باڵدار نه‌خشه‌كيش كريانه له‌بان شيوه‌ێ(فروهه‌ر)ئايينى زه‌ره‌ده‌شتى، له ژويه‌ر قاپى وه‌ناوچگنيش ئه‌را ناو مه‌زاره‌گه وێنه‌ێ دو پاشا وه به‌رزێ(25/1سم)هه‌ڵكه‌نريانه، وه‌شيوه‌يگ ك پاشاێ لاى راس ده‌س راس خوه‌ێ خسته‌سه بان شوونيگ پيرووز ك له‌بان مێزيگ تايبه‌ت ئه‌را قه‌سه‌مخواردن ئاماده كرياگه‌و وه‌ده‌س چه‌پيشى تير و كه‌وانه‌گه‌ێ گرتگه، پاشاێ لاێ چه‌پيش ده‌س راسى خسته‌سه بان شوونه پيرووزه‌گه وه مه‌رام قه‌سه‌مخواردن و وه‌و ده‌سه‌گه‌ێ تريشى تير و كه‌وانه‌گه‌ێ گرتگه‌و جوور ميديه‌يليش جبه‌يگ دريژ كرده‌سه وه‌ر له شيوه‌ێ ريكۆت ئيسه، وه‌ل ئه‌وه‌يشا له نه‌خش ئه‌و پاشا ده‌ركه‌فێد كريشى چنياگه، هه‌ر وه‌و خاريشه ئه‌تويه‌نيم دڵنيا بويمن ك پاشاێ مادده‌يله.
له ژويه‌ر وێنه‌ێ ئه‌وانيشه‌و له‌ناو بازنه‌يگ وێنه‌ێ پاشايگتر دروس كرياگه ك ئاشگريگ گره‌سه ده‌سه‌و، يه‌يش له‌يوا دياره وێنه‌ێ (655 - 701 و. ز) يه‌كه‌م پاشاێ مادده‌يل و باپيره‌ێ (هۆخشتره 585 - 625 و. ز) سێيه‌م پاشاێ مادده‌يل بوود، ئه‌و مه‌زارگه له داڵانه‌گه‌و يه‌ك قاپى ديرێد ئه‌را وه‌ناوچگن، وه‌لێ له ناوه‌و پيكهاگه له سێ غورفه ك قاپى تايبه‌ت ئه‌رايان دروس كرياگه‌و له ناوڕاس هه‌ر غورفه‌يگيش قه‌وريگ له كويه‌گه هه‌ڵكه‌نرياگه و دريژێ هه‌ر غورفه‌يگيش نزيكه‌ێ 3 مه‌تره‌و پانيه‌گه‌يانيش 5/2م، له ناويشه‌و شوون به‌سانن قاپى ده‌يشت قه‌وره‌يل وه كويه‌گه‌وه په‌يوه‌سه كرياگه ئه‌را مقه‌يه‌تيكردن له ته‌رم ناو قه‌وره‌يل، وه‌لێ جى داخه ئيسه قه‌وره‌يل به‌تاڵن و هويچ له‌تيان نيه‌و نيه‌زانريه‌ێد له چ وه‌خت و سه‌رده‌ميگ ئه‌و ته‌رمه‌يله ده‌ركيانه‌و دزريانه.
ئمجا يه‌كيگ له‌و سێ قه‌وره وه قه‌ور هۆخشتره‌ێ سێيه‌م پاشاێ مادده‌يل زانرياگه‌و دياره ئه‌و دو قه‌وره‌گه‌يش قه‌ور نزيكترين كه‌سه‌يل پاشا بوون و له‌پاڵ خوه‌ێ وه‌خاك سپاريانه.
وه دقه‌تكردن له وێنه‌يل و گله‌وخواردن ئه‌را سه‌رچه‌وه‌يل مێژوويى، ئه‌تويه‌نيم له‌وه دڵنيا بويمن ك نه‌خش وێنه‌ێ لاى راس(ئالیاتیس561 - 610 و.ز)ی پاشای ئه‌وساێ وڵات(لیدییه‌يل)ه‌و ها وه‌ل هۆخشتره، ماناێ ئه‌وه‌سه وێنه‌ێ لاى چه‌پ ك خه‌ريك رێ و ڕه‌سم قه‌سه‌مخواردنن و له ناونى خوه‌يان په‌يمان ئاشتى ئمزا ئه‌كه‌ن مێژووه‌گه‌ێ ئه‌چێده‌و ئه‌را ساڵ(585 و.ز).
ئه‌را چه‌سپانن ئه‌و راسى مێژووييشه ئه‌گه‌ر گله‌و بخوه‌يم ئه‌را سه‌رچه‌وه‌يل مێژوويى و وه‌گووره‌ێ تۆماره‌يل(هيرۆدۆت 425 - 484 و.ز)باوگ مێژوو: له‌شوون جه‌نگيگ په‌نج ساڵه له‌ناونى خوه‌يان له نزيك ئاوايى (بحبوحه) له‌بان كناره‌يل ئاو (هالیس) ك هه‌مان (قیزل ئیرماق) ئيسه‌س، ئه‌كه‌فێده دويرێ (50كم) خوه‌رهه‌ڵات شار (ئه‌نقه‌ره)ى پايته‌خت توركيا، ك له (28 مايس 585 و. ز) روێ داگه‌و ئه‌و رووژه له‌ناكاو خوه‌ر گيرياگه سه‌رتاسه‌ر جه‌هان بويه‌سه شه‌و تيه‌ريك.
خوه‌رگيريانه‌گه‌يش ساڵيگ زويتر (تاليس)ئه‌ساره‌ناس و فكردار ناودار شار (مليته) پيشبينى ئه‌راێ كردگه‌و هه‌ر وه‌و خاتريشه وه باوه‌ڕ هه‌ردوگلا ئه‌و روێداگ شوومه تويڕه‌يى خوداوه‌نده‌يل ئه‌وان بويه له وه‌رانوه‌ر ئه‌و جه‌نگ ئه‌وانه‌و دوياخريش هۆخشتره و ئالياتيس بڕيار دانه جه‌نگه‌گه بووسنن و ريككه‌فتنيگ له‌ناونى خوه‌يان ئمزا بكه‌ن و هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌يش جه‌نگه‌گه وه‌بى سه‌ركه‌فتن هويچ لايگ كووتايى وه‌پى هاتگه‌و سوپاێ پاشاێ ماد و ليديه‌يل گله‌وخواردنه ئه‌را شوون زويتر خوه‌يان و دوياخريش له‌بان ئه‌وه پيكهاتنه ك ئاو هاليس بكه‌نه مه‌رز سه‌ره‌كى و جياكه‌ر هه‌ردوگ ده‌وڵه‌ته‌گه.
زێڕين
