سه‌ر ، حه‌سره‌ت و ناڕه‌حه‌تى فره‌یگ  كیشیمنه‌ دڵ و ده‌روین ، وه‌لى هویچ ده‌سڵاتیگ  نه‌یریم و ناچاریم ئاگر دڵ وه‌ئه‌سر چه‌وه‌یلمان بكوشنیمنه‌وه‌و خه‌رمان خه‌م وه‌ واى نائومیدى و ژانه‌وه‌ شه‌ن بكه‌یم.

یه‌كیگ  تر له‌و شاعره‌یل كورده‌ ك هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى ژیانى تاڕووژ ماڵئاواییكردنى له‌ى دونیا وه‌نه‌دارى و یه‌تیمى و به‌دبه‌ختى ژیا ، ئه‌ویش (خه‌لیل منه‌وه‌ر) شاعره‌ ، ك ناسریاگه‌ وه‌ میرزا خه‌لیل . ئى شاعره‌ له‌ساڵ (1863) له‌ناوچه‌ى (موسه‌ڵڵا)ى شار كه‌ركووك له‌خیزانیگ  فه‌قیرو نه‌دار هاته‌سه‌ دونیا ، هه‌ر له‌عومر مناڵى باوگى له‌دونیا ده‌رچیه‌و دایگیشى ك ناوى (خانزاد) بویه‌ وه‌به‌دبه‌ختى و فه‌قیرى ئمایه‌تى كردگه‌ ، وه‌لى دایگیشى له‌شوون عومر (10) ساڵى خه‌لیل منه‌وه‌ر هیلیگه‌ جى ئه‌را یه‌كجارى و ئه‌ویش مریگ  و چووگه‌ په‌ناى باره‌گاى هه‌ق . خه‌لیل وه‌ته‌نیا له‌ناو خه‌م و ماڵویرانى ژیه‌یگ  و هه‌ر ژانیگى بووگه‌ هه‌زار ژان.

میرزا خه‌لیل وه‌هه‌ر جووریگ  بووگ وه‌رده‌وامى ده‌یگه‌ خوه‌ندن و جویر مامۆستا ده‌رس مناڵه‌یل ده‌یگ  ، له‌هه‌مان وه‌خت خه‌ریك كشتوكاڵى یا زراعه‌تیش بویه‌ له‌ئاوایى (عه‌ره‌ب كۆیى) ، وه‌لى ئه‌وه‌نه‌ له‌و ئاوایه‌ نیه‌مینیگ  و چووگ وه‌ره‌و (تۆپزاوا)و له‌وه‌را ریك نیه‌كه‌فیگ  وه‌ل كاروه‌ده‌سه‌یلاو ناچار بووگ بچووگ وه‌ره‌و شار (كفرى) له‌وه‌ر خاتر كاركردن ، له‌ورایش (مه‌نیجه‌)ى خیزانى مریگ  و تا ماوه‌یگ  مینیگ  ، ئمجا وه‌رجه‌ جه‌نگ  جه‌هانى یه‌كم كفرى هیلیگه‌جى و روى كرده‌سه‌ مه‌ڵوه‌ن خوه‌یان ك شوون كاكه‌یه‌یل بویه‌و له‌ورایش گه‌ردیه‌سه‌ شوون كاركردناو ژنیگ  تر خوازیه‌و مناڵى زیاتره‌و بویه‌و ناچار بویه‌ وه‌ل ده‌رسداینیشا خه‌ریك كار جفتیارى و گاوانى بووگ تا بتویه‌نیگ  گوزران ماڵ و مناڵى بووه‌یگه‌ ڕییه‌وه‌.

له‌وه‌ختى ك عوسمانیه‌یل ده‌س كردنه‌سه‌ ره‌شبگیر و تاڵانكردن مه‌ردم ، دى گرانى و به‌دبه‌ختى روى كرده‌سه‌ ناوچه‌گه‌و مه‌ردمیش فه‌قیر و بى ده‌سڵات بوینه‌و هه‌زاره‌ها كه‌س بوینه‌سه‌ قوربان جه‌نگ  و كیشمه‌كیش ناونى تورك و ئنگلیز ، له‌ناو ئه‌و قوربانیه‌یلیشه‌ گشت خیزانه‌گه‌ى خه‌لیل منه‌وه‌ریش گیان له‌ده‌سدانه‌و ئه‌ویش ناچار بویه‌ بچووگه‌ ناوچه‌ى (داووده‌)و له‌ورایشه‌وه‌ سه‌ر خوه‌ى ئه‌ڵگردگه‌و له‌ئاو سیروان په‌ڕیه‌سه‌وه‌و چیه‌سه‌ ناو كاكه‌یه‌یل كه‌س وكارى و هه‌ر وه‌نه‌دارى و فه‌قیرى له‌ساڵ (1923) وه‌یه‌كجارى ماڵئاوایى له‌دونیا كردگه‌ ك به‌عزیگ  له‌ڕووشنهویره‌یل جویر هه‌رده‌ویڵ كاكه‌یى و مسته‌فا نه‌ریمان وه‌(شاعر مه‌ویس) ناوى نانه‌.

خه‌لیل منه‌وه‌ر جویر هه‌ر شاعریگ  تر كورد ، ناوى چیه‌سه‌ ناو تاریخ ئه‌ده‌ب كوردى و ئیمه‌یش تویه‌نستیم له‌و ئه‌ده‌به‌ نه‌ف وه‌ربگریم و زانیارى له‌تى باریمنه‌ ده‌س له‌باوه‌ت فره‌یگ  له‌شاعره‌یل ناودار كورده‌وه‌ . شاعر له‌باوه‌ت به‌دبه‌ختى خوه‌یه‌وه‌ شعریگ  داناگه‌و له‌تى ئویشیگ  :

په‌ى به‌خت نه‌گبه‌ت په‌ى ڕه‌نجه‌ڕۆیى

ئه‌من بارم كه‌رد په‌ى عاره‌ب كۆیى

وه‌ واته‌ى عه‌لى ئاغه‌و كوێخا ڕه‌مه‌زان

داشان پێم خانگى قویل بى چوین قازان

خانگ  چ خانگ  پیسه‌ن هه‌م قۆتر

ئیراده‌م تاڵ كه‌رد فرى جه‌ زۆرتر

 

ئمجا (میرزا خه‌لیل) له‌كووتایى شعره‌گه‌یشى ئویشیگ:

من (مه‌لا خه‌لیل) مه‌لا به‌زێنم

بزانن منیش جو وه‌سوێنم

هه‌زاران سڵام له‌شاعر و ناودار كورد مه‌لا خه‌لیل منه‌وه‌ر و گشا ئه‌و شاعره‌یله‌ ك وه‌به‌دبه‌ختى و نه‌دارى ماڵئاوایى له‌ژیان كردن.