سه‌ر ، حه‌سره‌ت و ناڕه‌حه‌تى فره‌یگ كیشیمنه دڵ و ده‌روین ، وه‌لى هویچ ده‌سڵاتیگ نه‌یریم و ناچاریم ئاگر دڵ وه‌ئه‌سر چه‌وه‌یلمان بكوشنیمنه‌وه‌و خه‌رمان خه‌م وه واى نائومیدى و ژانه‌وه شه‌ن بكه‌یم.
یه‌كیگ تر له‌و شاعره‌یل كورده ك هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى ژیانى تاڕووژ ماڵئاواییكردنى له‌ى دونیا وه‌نه‌دارى و یه‌تیمى و به‌دبه‌ختى ژیا ، ئه‌ویش (خه‌لیل منه‌وه‌ر) شاعره ، ك ناسریاگه وه میرزا خه‌لیل . ئى شاعره له‌ساڵ (1863) له‌ناوچه‌ى (موسه‌ڵڵا)ى شار كه‌ركووك له‌خیزانیگ فه‌قیرو نه‌دار هاته‌سه دونیا ، هه‌ر له‌عومر مناڵى باوگى له‌دونیا ده‌رچیه‌و دایگیشى ك ناوى (خانزاد) بویه وه‌به‌دبه‌ختى و فه‌قیرى ئمایه‌تى كردگه ، وه‌لى دایگیشى له‌شوون عومر (10) ساڵى خه‌لیل منه‌وه‌ر هیلیگه جى ئه‌را یه‌كجارى و ئه‌ویش مریگ و چووگه په‌ناى باره‌گاى هه‌ق . خه‌لیل وه‌ته‌نیا له‌ناو خه‌م و ماڵویرانى ژیه‌یگ و هه‌ر ژانیگى بووگه هه‌زار ژان.
میرزا خه‌لیل وه‌هه‌ر جووریگ بووگ وه‌رده‌وامى ده‌یگه خوه‌ندن و جویر مامۆستا ده‌رس مناڵه‌یل ده‌یگ ، له‌هه‌مان وه‌خت خه‌ریك كشتوكاڵى یا زراعه‌تیش بویه له‌ئاوایى (عه‌ره‌ب كۆیى) ، وه‌لى ئه‌وه‌نه له‌و ئاوایه نیه‌مینیگ و چووگ وه‌ره‌و (تۆپزاوا)و له‌وه‌را ریك نیه‌كه‌فیگ وه‌ل كاروه‌ده‌سه‌یلاو ناچار بووگ بچووگ وه‌ره‌و شار (كفرى) له‌وه‌ر خاتر كاركردن ، له‌ورایش (مه‌نیجه)ى خیزانى مریگ و تا ماوه‌یگ مینیگ ، ئمجا وه‌رجه جه‌نگ جه‌هانى یه‌كم كفرى هیلیگه‌جى و روى كرده‌سه مه‌ڵوه‌ن خوه‌یان ك شوون كاكه‌یه‌یل بویه‌و له‌ورایش گه‌ردیه‌سه شوون كاركردناو ژنیگ تر خوازیه‌و مناڵى زیاتره‌و بویه‌و ناچار بویه وه‌ل ده‌رسداینیشا خه‌ریك كار جفتیارى و گاوانى بووگ تا بتویه‌نیگ گوزران ماڵ و مناڵى بووه‌یگه ڕییه‌وه.
له‌وه‌ختى ك عوسمانیه‌یل ده‌س كردنه‌سه ره‌شبگیر و تاڵانكردن مه‌ردم ، دى گرانى و به‌دبه‌ختى روى كرده‌سه ناوچه‌گه‌و مه‌ردمیش فه‌قیر و بى ده‌سڵات بوینه‌و هه‌زاره‌ها كه‌س بوینه‌سه قوربان جه‌نگ و كیشمه‌كیش ناونى تورك و ئنگلیز ، له‌ناو ئه‌و قوربانیه‌یلیشه گشت خیزانه‌گه‌ى خه‌لیل منه‌وه‌ریش گیان له‌ده‌سدانه‌و ئه‌ویش ناچار بویه بچووگه ناوچه‌ى (داووده)و له‌ورایشه‌وه سه‌ر خوه‌ى ئه‌ڵگردگه‌و له‌ئاو سیروان په‌ڕیه‌سه‌وه‌و چیه‌سه ناو كاكه‌یه‌یل كه‌س وكارى و هه‌ر وه‌نه‌دارى و فه‌قیرى له‌ساڵ (1923) وه‌یه‌كجارى ماڵئاوایى له‌دونیا كردگه ك به‌عزیگ له‌ڕووشنهویره‌یل جویر هه‌رده‌ویڵ كاكه‌یى و مسته‌فا نه‌ریمان وه(شاعر مه‌ویس) ناوى نانه.
خه‌لیل منه‌وه‌ر جویر هه‌ر شاعریگ تر كورد ، ناوى چیه‌سه ناو تاریخ ئه‌ده‌ب كوردى و ئیمه‌یش تویه‌نستیم له‌و ئه‌ده‌به نه‌ف وه‌ربگریم و زانیارى له‌تى باریمنه ده‌س له‌باوه‌ت فره‌یگ له‌شاعره‌یل ناودار كورده‌وه . شاعر له‌باوه‌ت به‌دبه‌ختى خوه‌یه‌وه شعریگ داناگه‌و له‌تى ئویشیگ :
په‌ى به‌خت نه‌گبه‌ت په‌ى ڕه‌نجه‌ڕۆیى
ئه‌من بارم كه‌رد په‌ى عاره‌ب كۆیى
وه واته‌ى عه‌لى ئاغه‌و كوێخا ڕه‌مه‌زان
داشان پێم خانگى قویل بى چوین قازان
خانگ چ خانگ پیسه‌ن هه‌م قۆتر
ئیراده‌م تاڵ كه‌رد فرى جه زۆرتر
ئمجا (میرزا خه‌لیل) له‌كووتایى شعره‌گه‌یشى ئویشیگ:
من (مه‌لا خه‌لیل) مه‌لا به‌زێنم
بزانن منیش جو وه‌سوێنم
هه‌زاران سڵام له‌شاعر و ناودار كورد مه‌لا خه‌لیل منه‌وه‌ر و گشا ئه‌و شاعره‌یله ك وه‌به‌دبه‌ختى و نه‌دارى ماڵئاوایى له‌ژیان كردن.